आजी मिळेल का ?

सूर्यदेवानं डोंगराआडून डोकावलेलं असतं...गुलमोहराचा ताटवा फुलावा तसा तांबूस रंग उधळत सूर्यदेव रोजच्याप्रमाणे पुन्हा एकवार जन्मलेला असतो...अलवार थंडीत सूर्यदेवाच्या स्वागतासाठी पक्षांचे थवेच्या थवे आभाळभर उंडारत राहतात...घराघारांसमोर पाणी तापवायच्या चुली धुरांडा फेकत पेटू लागतात...चांगलंच फटाटल्यामुळे रातभर निपचित पहुडलेलं गाव जीवंत होऊ पाहतं...घराघरांतून भांड्याकुंड्यांचा आवाज सुरू होतो...पोक्त बाया-बाप्ये उठून कामाला लागलेली असतात...पोरं-टोरं अजून आडवे-तिडवे पाय पसरून झोपेतच असतात...एवढ्यात तोंडावरून उबदार पण खरबडीत हात फिरल्याचा भास झाल्यानं साखरझोपेतलं पोरगं किलबिले डोळे उघडतं...अस्पष्ट दिसणारं दृश्य स्पष्ट दिसण्यासाठी डोळे चोळत, डोळ्यांची उघडझाप करत बघण्याचा प्रयत्न करतं...सुरकुतलेल्या चेहऱ्याची आजी पोराजवळ बसलेली...उठ रं बाबा, सकाळ झाली म्हणत पोराला मांडीवर घेऊन कुरवाळत राहते...पोरगं जागं होतं पण आजीच्या नऊवारी पातळाचा पदर तोंडावर घेत पुन्हा झोपी जायचा प्रयत्न करतं…’उठ रं बाबा, आज निकाल हाय ना साळचा, आंघुळ करून देवाच्या पाया पडून जा साळत’ रापलेल्या हातांनी म्हातारी नातवाला उठवण्याचा प्रयत्न करते...

पोरगं अंग झाडत ताडकन उठून बसतं...तळहातावर माकडछाप काळी पावडर घेऊन अंगणातल्या चुलीपुढं दात घासत बसतं...अंगणाच्या शेजारच्या गोठ्यातून वासराचं धडपडण सुरू राहतं...पोरगं बोटानं दात घासत चुलीतली काटकं उलटीपालटी करत राहतं...पाण्याला आदण आल्याचा आवाज वाढत राहतो...दुडक्या चालीनं म्हातारी काठी टेकवत वाकून चुलीजवळ येते...हाताला चटका बसू नये म्हणून पदरानं चुलीवरचं भगुलं उचलून बादलीत रिकामं करते...बादलीतून पाण्याच्या वाफा बाहेर झेपावत राहतात...पोरगं उठून कपडे काढायला लागतं...म्हातारी रिकाम्या झालेल्या भगुल्यात पुन्हा पाणी भरून ठेवते...फुकणीनं फुंकत चुलीत सरपण कोंबत राहते...एव्हाना पोरगं कपडे उतरवून मोरीत शिरलेलं असतंच...वाफाळलेल्या पाण्याच्या बादलीत म्हातारी इसाणासाठी गार पाणी टाकून पाणी कोमठ करते...तांब्यानं पोराच्या अंगावर भडाभडा ओतत राहते...साबण-बिबण लावून पोराचे हातपाय चोळते...पोराचं अंग पुसून केस कोरडे करते...पोरगं चड्डी-पैरण

घालून तयार होतं...पोराची आई म्हशीची धार काढून तांब्याभर निरसं दूध म्हातारीच्या हातात टेकवते...म्हातारी पोराच्या तोंडाला तांब्या लावते...नको नको म्हणत पोरगं दुधाचा तांब्या फस्त करतं...म्हातारी खडबड्या हातानं पोराच्या हणुवटीवरून ओघळणारं दूध पुसते...बटव्यातून खडीसाखरेचे चारपाच खडे काढून पोराच्या हातावर टेकवते...पोरगं खडीसाखरेचे खडे दाताने फोडत म्हातारीच्या पायाला हात लावतं...आई-बापाच्या-देवाच्या पाया पडून शाळेकडे धूम ठोकतं...

वाकलेली म्हातारी एका हाताने काठी सांभाळत घराच्या अंगणातूनच दिसणाऱ्या देवळाच्या कळसाला हात जोडत पोरगं पास होण्यासाठी याचना करते...अंघोळ वगैरे उरकून म्हातारी उन्हाला बसलेली असते...सुनबाईचा स्वयंपाक जोरात चाललेला असतो...पिकलेले पांढरे केस म्हातारी कंगव्याने विंचरत बसलेली असते...आजूबाजूला फिरणाऱ्या कोंबड्यांना हातातल्या मूठभर दाण्यांचा रतीब घालण्याचं काम सुरूच असतं...सूनबाई म्हातारीला कपबशीतनं चहा आणून देते...कपातला चहा बशीत ओतून म्हातारी फुर्रर्रर्र फुर्रर्रर्र करत चहा संपवते...बसल्या-बसल्याच शेजारच्या तांब्यातल्या पाण्याने कप-बशी धुवून उन्हात ठेवते...सवड मिळाल्यावर सूनबाई कपबशी घेऊन जाते...

इतक्यात रडत-हुंदका आवरत पोरगं घराच्या अंगणात येऊन भिंतीजवळ उभं राहतं...पोराच्या डोळ्यांत पाणी बघून म्हातारी गलबलून जाते...धडपडत, काठी टेकवत म्हातारी पोराकडे धावते...पोराला घट्ट मिठीत घेऊन पोटाशी धरते...पोटाला घट्ट बिलगलेल्या पोराच्या डोक्यावरून हात फिरवत पोराला रडण्याचं कारण विचारते...पोरगं आवंढा गिळत काठावर पास झाल्याचं सांगतं...आणि भोकाड पसरतं...म्हातारी कशीबशी खाली बसते...तिथल्यातिथं पोराला मांडीवर घेते...’जावदे, यंदा काठावर झालास ना, फुडच्या वर्षी चांगला अभ्यास कर, चांगला पास हो’ म्हणत बटव्यात जपून ठेवलेल्या लेमनच्या गोळ्या पोराच्या हातावर ठेवते...पोराचं दु:ख कुठल्याकुठं गायब होतं...म्हातारीनं दिलेला आत्मविश्वास त्याला आयुष्यभर पुरेल असं वाटतं....

पोराला दूध-भाताचं जेवण चारून म्हातारी कशीबशी चटणी-भाकर घशाखाली उतरवते...तोपर्यंत पोरगं म्हातारीनं अंथरलेल्या पोत्यावर झोपी गेलेलं असतं...म्हातारी अंगणात शेणानं सारवत बसते...संध्याकाळ होते...पोरगं डोळ्यांची उघडझाप करत जागं होतं...दिवस बऱ्यापैकी कललेला असतो...म्हातारीनं अंगण सारवल्यानं शेणाचा दरवळ नाकात घुमत असतोच...उठलेलं पोरगं बघून म्हातारी लगबगीनं घरात जाते...डब्यात जपून ठेवलेला चिवडा तामानात आणून पोराला देते...घराच्या कोपऱ्यातल्या उतरंडीत ठेवलेल्या गाडग्यातून उकडलेल्या पसाभर शेंगा पोराला सोलून देत राहते...थरथरणाऱ्या हातांनी तोंडापर्यंत आलेले शेंगदाणे पोरगं मटकावत राहतं...अर्धा तांब्या घशाखाली उतरवून पोरगं खेळायला बाहेर पडतं...तिन्ही सांज ऐन रंगात आलेली असते...धूसर प्रकाश गहिरा होत जातो...आभाळातली पाखरं घरट्याकडे परतू लागलेली असतात...पोरगं घरात येऊन म्हातारीनं चारलेलं जेवण उरकतं...ढेकर देत अंगणात म्हातारीनं टाकलेल्या वाकळवर झोकून देतं...म्हातारीही जेवण-बिवण उरकून अंगणात पोराच्या उशाशी येऊन बसते...राजा-राणी-प्रधान आणि भोपळ्यात बसून जाणाऱ्या म्हातारी गोष्ट ऐकत पोराचा डोळा कधीचाच लागलेला असतो....

पोराच्या जगण्याचा भाग बनलेली, जखमेवर मायेची फुंकर घालणारी, तोंडावरून खडबडीत पण आधाराचा हात फिरवणारी आजी रोजच्या रोज पोराचं पालन-पोषण करत राहते...म्हातारीनं सांगितलेल्या गोष्टी ऐकत पोरगं मोठं होत राहतं...एकेदिवशी चोर-पोलिसाची गोष्ट सांगत पोरगा झोपलाय याची खात्री करत झोपलेली आजी परत उठतच नाही...सकाळी भावकी-गावातली माणसं गोळा होतात...घरच्यांनी, नातेवाईकांनी हंबरडा फोडलेला असतो...दु:खाचा नुसता हलकल्लोळ माजलेला असतो...भिंतीला टेकवलेलं म्हातारीचं कलेवर पोरगं निराकारपणे न्याहाळत राहतं...पोरगं कोपऱ्यात ठेवलेल्या काठीकडं बघत आतल्या आत धुमसत राहतं...म्हातारीला कायम आधार देणारी काठी आज मात्र पोरकी, निराधार झाल्याची जाणीव पोराला होतं राहते...स्वत:चाही मोठा आधार हरपल्याची भावना पोरगं लपवू शकत नाही...घराजवळचा भलामोठा वटवृक्ष कोसळल्याने सावलीत मोठं होऊ पाहणारं रोपटं कधीच कोमेजलेलं असतं...आज मात्र ते पुरतं करपून गेलेलं असतं...